Հեղինակ՝ Անուշ Կիրակոսյան / Ինչ է պոպուլիզմը / գրքի վերլուծություն

 

Գրքի վերլուծություն

Հեղինակ՝ Անուշ Կիրակոսյան

Ինչ է պոպուլիզմը

( գրքի հեղինակ՝ Յան-Վերներ Մյուլլեր )

«Джинна популизма легко выпустить из бутылки, затолкать его обратно-задача для политического гения.» - Ложкин, Борис Евгеньевич -

Հեղինակի մասին

Յան-Վերներ Մյուլլերը ծնվել է 1970 թվականին Գերմանիայում: Քաղաքագիտություն է դասավանդում ԱՄՆ Պրիսնթոնի համալսարանում: Ղեկավարում է «Քաղաքական մտքի պատմություն» ծրագիրը:
Գրում է բրիտանական The Guardian, The London Review of Book պարբերականների և ամերիկյան The New York Review of Books-ի համար: Երկու գրքի հեղինակ է:

Գրքի մասին

    Դոնալդ Թրամփ (ԱՄՆ), Մարիե Լը Պեն (Ֆրանսիա), Ալեքսիս Ցիպրաս (Հունաստան), Վիկտոր Օրբան (Հունգարիա), Բեպպե Գրիլլո (Իտալիա), Ռեջեփ Թայիբ Էրդողան (Թուրքիա). պոպուլիստ քաղաքական գործիչներն այսօր եկել են կամ գալիս են իշխանության։ 

• Իսկ ի՞նչ է իրականում պոպուլիզմը, և ովքե՞ր են պոպուլիստները։
• Պոպուլիզմը մարդկանց մոտեցնո՞ւմ է իշխանությանը, թե՞ իրականում վտանգում է ժողովրդավարությունը։
• Ովքե՞ր են այն «քաղաքացիները» կամ «ժողովուրդը», որի անունից խոսում են պոպուլիստ քաղաքական գործիչները։ 

Այս հարցերը երբեք այսքան ակտուալ չեն եղել։ Ֆունդամենտալ այս աշխատությունում Յան-Վերներ Մյուլլերը պնդում է՝ պոպուլիզմի առանցքում բազմակարծությունը մերժելն է։ Պոպուլիստները միշտ պնդում են, թե իրենք և միայն իրենք են ներկայացնում ժողովրդին և նրա շահը։

Ի՞նչ կապ ունի գիրքը Հայաստանի հետ / Ինչո՞վ է թեման արդի

    Թեման արդի է ավելի քան երբևէ, այնքանով, որ իր անդառնալի ազդեցությունն ունեցավ մի ամբողջ հանրապետության ռազմա-քաղական, միջազգային, ներքաղաքական, տնտեսական վիճակի վատթարացման վրա: Կապը Հայաստանի հետ հանդիսանում է հիմնական պատճառը այն պատկերի, որ ունենք այսօր:

Վերլուծություն

    Պոպուլիստական կառավարությունն ի ցույց է դնում երեք հատկանիշ` պետական կառավարման ամբողջ ապարատը զավթելու ճիգերը, կոռուպցիան և յուրայինների զանգվածային հովանավորչությունը և քաղաքացիական հասարակության ճնշելու համակարգված ջանքերը:
    Յան-Վերներ Մյուլլերի «Ինչ է պոպուլիզմը» գրքում որպես հայտնի պոպուլիստ քաղաքական գործիչներ օրինակ են բերվում Դոնալդ Թրամփը, Ռեջեփ Թայիբ Էրդողանը, Վիկտոր Օրբանը, մինչդեռ 2018թ.- ին քաղաքական տխրահռչակ թատերաբեմում հայտնվեց մեր գլխավոր պոպուլիստը:

Մի՞թե բոլորն են պոպուլիստ.

    Կան պոպուլիստներին բնորոշ հստակ հուզականություն և կեցվածք, գաղափարախոսություն, հռետորական ոճ, վարքագիծ, հարցերին մոտեցման ձևեր, մարտավարություն:

Պոպուլիզմը հիմնված է որոշակի քաղաքական ուժի` զանգվածների վստահութունն ու աջակցությունը շահելու միտման վրա:

Նրանց կողմից կատարվող հիմնական շահարկումները.

    Պոպուլիստները պնդում են, թե իրենք ու միայն իրենք են ներկայացնում իրական ժողովրդին:

Թրամփի խոսքերով` իրական ժողովուրդը արդեն իսկ վերահսկում է իշխանությունը, քանի որ ինքն է օրենսդիրը:

Թրամփի ելույթը նախընտրական փուլում. «Միակ կարևոր բանը ժողովրդի միավորումն է, քանի որ մյուս մարդիկ որևէ նշանակություն չունեն»:

    Այսինքն, ժողովրդի բաղկացուցիչ մասը` քաղաքացիներ լինելով հանդերձ, կարող են չհամաձայնել ժողովրդին միավորելու ձևերին, պոպուլիստների կողմից անվանվել կոռումպացված և միայն սեփական շահերին ծառայող Էլիտայի մաս: Ստացվում է, որ վերջիններիս տեսանկյունից ժողովրդի միայն մի մասն է իրականում «ժողովուրդ» համարվում:

    Ըստ Հին Հռոմեական եզրույթի` պլեբսի` «հասարակ մարդկանց» շահերի համար պայքարը չի համարվում պոպուլիզմ: Բայց պոպուլիզմ է, երբ ասվում է, որ միմիայն պլեբսն է «Հռոմի ժողովուրդ»:

    Այսպիսով, պոպուլիզմի մասին խոսք գնալ չի կարող, եթե որևէ մեկը չի խոսում ամբողջ ժողովրդի անունից, իսկ ըստ պոպուլիստների ժողովրդի միայն մի մասն է իրականում «ժողովուրդը»:

• Պոպուլիստների տրամաբանությամբ` յուրաքանչյուր ոք, որ չի սատարում պոպուլիստ կուսակցություններին, նաև ժողովրդի մաս չէ:

    Այսինքն` մի կողմում «բարոյապես անարատ» և լիարժեքորեն միավորված պոպուլիստական ժողովուրդն է, մյուս կողմում` կոռումպացված և բարոյազուրկ էլիտան, որին պոպուլիստները հարկադրում են հեռանալ երկրից` ինքնամեկուսանալով ժողովրդից: «Ազատագրենք և մաքրենք Հայաստանը Ռոբա-Սերժականներից»: (Ն. Փաշինյան)

Գործելաոճ

• Բևեռացումը պոպուլիստների համար խնդրի չէ, այլ ուղղակի իշխանությունը պահելու ձև:

Դասական օրինակ. Փաշինյանի իշխանության երկուսուկես տարում մենք ականատես ենք եղել մի շարք բաժանումների` նախկիններ-ներկաներ, ազնիվներ-կոռումպացվածներ, սևեր-սպիտակներ:

    «Սևերը նախկիններն են ու վատերն են, պարտվողներն են։ Ու քանի դեռ կան սևեր ու սպիտակներ, ուրիշ ոչ ոք չկա, մարդիկ պետք է ընտրություն կատարեն՝ կամ իրենք վատի և պարտվողի հետ են, կամ հաղթողի ու լավի կողմն են։» (Արթուր Վանեցյան)

• Հավասարության նշան դնելով «հավատարիմ» ներկայացուցչի և ժողովրդի միջև` ուղղակկիորեն պատասխանատվությունից հրաժարվելը. չէ՞ որ նրանք կատարում էին ժողովրդի «կամքը»:

    «Մենք ոչ թե դիվանագիտությունն ենք ձախողել, այլ վերջին 20-25 տարվա դիվանագիտական ձախողումների բեռի տակից դուրս գալու փորձերն ենք ձախողել: Մենք ձեր ձախողումների հետեւանքներից խուսափելու գործում ենք ձախողվել: Սա՛ է ճշմարտությունը»: (Ն.Փաշինյան)

    Արդյունքում ստացվում է, որ նրանք արեցին հենց այն, ինչ «ժողովուրդն» էր ցանկանում, հենց «ժողովուրդն» էր նրանց լիազորել: Եթե որևէ բան սխալ գնա, դա չի լինի նրանց մեղքով:

ՄԵՋԲԵՐՈՒՄ` Ն. Փաշինյանի կողմից պատերազմի ընթացքում 

    ԶՈՒ Գլխավոր շտաբի և համապատասխան մասնագետների` ուժերի անհամաչափության մասին զեկույցների անտեսումը, պատերազմի շարունակումը, իրավիճակի բարդության կանխամտածված խեղաթյուրումը և հետագայում պարտության իրողությունը ժողովրդի ցանկության վրա բարդելը.

12.31, Դեկտեմբերի 5` մեջբերում ՖԲ լայվից

    «Պատերազմը հնարավոր էր կանգնեցնել միայն նոյեմբերի 9-ի փաստաթղթի նման մի փաստաթուղթ ստորագրելով պատերազմից առաջ կամ մեկնարկին», - ասաց Փաշինյանը:

Նա հիշեցրեց, որ պատերազմի հենց առաջին օրն ԱԺ ամբիոնից ասել է, որ հենց հիմա կարող է կանգնեցնել պատերազմը` ասելով, թե ինչ գնով: Փաշինյանը հարց բարձրացրեց` այն ժամանակ ինչու՞ հայտարարություններ չէին անում, թե համաձայն են սկզբունքին, պետք է կանգնեցնել պատերազմը:

• Պոպուլիստների համար պարտադիր և էական է համարվում էլիտաների հանդեպ քննադատական, բացասական կեցվածքը:

    «Քաղաքական ուժերը և էլիտայի ներկայացուցիչներն անընդհատ առաջարկում են այնպիսի սցենարներ, որոնք ունեն միայն մի նպատակ՝ ժողովրդին դուրս թողնել քաղաքական պրոցեսից, ընդ որում՝ անվերադարձ»: Ն. Փաշինյան

Խնդիրներն ընդհանրապես բացակայում են էլիտաների հետ, եթե հենց իրենք են համարվում ժողովրդին առաջնորդող էլիտան: Դեմ չեն նաև ինստիտուտներին, բայց միայն` իրենց ինստիտուտներին:

• Քանի որ, պոպուլիստները հաստատում են, որ «մեզ նման են»,«ժողովրդի մարդիկ են», «մեզանից մեկն են», դեմ դուրս գալ նրանց` նշանակում է դեմ դուրս գալ ժողովրդին:
• Պոպուլիստները փորձում են օկուպացնել ամեն հնարավոր բան, լինի դա թե՛ երկիր, թե՛ իշխանություն, թե՛ սահմանադրություն:

    Նրանք սկսում են խոսել սահմանդրական փոփոխությունների մասին` դեռևս նախընտրական քարոզարշավներում:

 Օրինակ.` Սահմանադրական դատարանի դատավորների փոփոխությունը:

    Ըստ նախկին արդարադատության նախարար Ա. Հովհաննիսյանի` Վենետիկի հանձնաժողովը նյութն ընթերցելիս կարծել է, թե այդ նորությունը սխալ թարգմանության հետևանք է:

    Փաստացի, այն պոպուլիստները, որոնք բավարար ուժ ունեն, փորձելու են ընդունել նոր պոպուլիստական սահմանադրություն` սահմանադրորեն հաստատելով այն քաղաքականությունը, որը, իրենց ձեռնտու է և հարմարավետ` ստեղծելով իրենց նախասիրություններին համապատասխանող երկիր:

• Տարածված իմաստություն է, որ պոպուլիստական կուսակցություններն առաջին հերթին բողոքի ակցիաներ կազմակերպողներ են:

«Առաջնագծի զինվորների տասնյակ տեսանյութեր դիտեցի այսօր։ Ապշած եմ տղաների խորագիտությունից։ Տղերք՝ դուք ճիշտ եք։ Սպասում եմ ձեզ Երեւանում։ Վերջնականորեն լուծելու պատերի տակ վնգստացողների հարցերը։

Հպարտ եմ ձեզանով։» (Ն. Փաշինյան)

ՊՈՊՈՒԼԻԶՄ/ԺՈՂՈՎՐԴԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

Ժողովրդավարական պետաքաղաքական վարչաձևերի բնութագրերը: 

Ժողովրդավարական պետաքաղաքական վարչաձևերի պատմական տարատեսակներն են անտիկ աշխարհի ժողովրդավորություններից սկսած մինչև արդի ժողովրդավարական պետաքաղաքական վարչաձևերը:

    Ազատական-ժողովրդավարական ռեժիմը ենթադրում է մարդու բնական իրավունքների լայն շրջանակ, իրավական օրենքի գերակայություն, իշխանությունների բաժանում, գաղափարական ու քաղաքական բազմաձևության հաստատում, պետական իշխանության գործունեության նկատմամբ հասարակական հսկողություն:

    Իսկ պոպուլիստները ձևացնում են, թե պոպուլիստական կառավարության որևէ գործողություն չի կարող հարցականի տակ դրվել, քանի որ դրա հիմքը «ժողովրդի կամքն» է:

    Այսինքն պոպուլիզմը ժողովրդավարության այլասերված և աղավաղված տարատեսակն է, որը շահարկում է ժողովրդավարության ամենաբարձր իդեալները: Սակայն շատ պոպուլիստ քաղաքական գործիչներ, ինչպիսին Կաչինսկին էր, շարունակում են պահպանել «ժողովրդավարություն» պիտակը` որպես դարի հիասթափությունների կարևոր խաղաթուղթ:

    Գիտնականներն ապացուցել են, որ պոպուլիզմն ուժեղ է թույլ կուսակցական համակարգեր ունեցող երկրներում: Այն երկրներում որոնցում խափանվել և խարխլվել են մինչ այդ զարգացած կուսակցությունները և համակարգերը` պոպուլիզմի հավանականությունն ակնհայտորեն բարձր է:

Լուծում

    Այսպիսով, Յան-Վերներ Մյուլլերը առաջարկում է խնդրին լուծում տալ` պոպուլիստներին անուշադրության մատնելով, իսկ մենք առաջարկում ենք դասեր քաղել, կրթվել, ուսումնասիրել, տեղեկանալ, գիտակցել` հետևելով հմուտ քաղաքական մեկնաբանների և մասնագետների խորհուրդներին:

Նախազգուշացված ես, նշանակում է զինված ես:

Նյութում հնչեցված կարծիքները պատկանում են հեղինակին, և շատ հաճախ կարող են չհամապատասխանել ACDC նախաձեռնության սահմանած հիմնարար արժեքներին և բուն դիրքորոշմանը:

ACDC վերլուծական կարիերայի զարգացման կենտրոն-նախաձեռնություն

Analytical Career Development Center